Deze attentiesteen ligt rechts naast de Hamersveldseweg 57 in Leusden-Centrum.
Ansfridushuis 1898-1981
Op initiatief van pastoor C. van de Leemkolk werd onder architectuur van Herman Kroes een kloosterschool gebouwd: het Sint Ansfridusgesticht. In 1898 betrokken de eerste zusters van de Congregatie ‘De Arme Dienstmaagden van Jezus Christus’ uit Lutterade het Ansfridushuis. In de daaropvolgende jaren namen slechts vijf nonnen de zorg op zich voor de zieken- en bejaardenverzorging en het katholieke meisjesonderwijs, inclusief fröbel- en naaischool. Het huis bood bovendien plaats aan kostdames. Na de Tweede Wereldoorlog werden er ook heren opgenomen. Het klooster inclusief kapel bevond zich in het voorste deel, terwijl de klaslokalen in het achterste deel op de begane grond gelegen waren. Generaties meisjes hebben hun schooljaren hier doorgebracht. Nadat in 1978 de laatste vier zusters naar een naast gelegen pand verhuisden, werd in 1981 het karakteristieke beeldbepalende klooster afgebroken.
Hamersveldseweg naast nr. 57 de drie beuken Foto: José Huurdeman
De drie statige beuken zijn de nog levende getuigen van het klooster. De kruinen van de bomen zijn, gezien vanaf de attentiesteen, rechts voller dan links, hoewel de kruinen zich nu ook links ontwikkelen. De bomen stonden dicht langs het klooster waardoor de kruinen maar aan een kant konden groeien.
Huize Sint Ansfridus impuls voor onderwijs en gezondheidszorg
De zusters, hoewel steeds in gering aantal aanwezig – maximaal acht in getal – zijn van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van het katholieke Hamersveld. Zij gaven vorm aan het katholieke meisjesonderwijs, het katholieke kleuteronderwijs, en aan de gezondheidszorg. Waren er eerst alleen dames in pension, in 1946 werd de eerste man opgenomen, de koster Ipenburg. Het klooster kan als voorloper van het woonzorgcentrum ’t Hamersveld worden gezien. Ook de ziekenverpleging namen de zusters op zich. Vanaf het allereerste begin verzorgden de zusters zieken en bejaarden. Ze hielden ook nachtwakes bij ernstig zieken, zowel in het huis zelf als in de thuissituatie. In 1933 werd de Wit-Gele Kruisvereniging opgericht. De eerste jaren werkte de wijkzuster vanuit het klooster; pas in 1951 werd het ernaast gelegen Wit-Gele Kruisgebouw in gebruik genomen.
De fröbelschool
De fröbelschool (kleuterschool) startte in 1940 en was gesitueerd achter de jongensschool (nu De Til). Tegelijk ging op dezelfde locatie ook de naaischool voor de oudere meisjes onder leiding van een andere zuster van start. De taalschool, zoals de lagere school genoemd werd, begon in 1898 met 28 meisjes tussen 6 en 12 jaar uit Hamersveld, Leusbroek en Stoutenburg en breidde zich gestaag uit. Vanaf 1902 kreeg de zuster hulp van een lekenleerkracht. Het eerste schoolhoofd was zuster Hermanna, in 1904 opgevolgd door zuster Alphons. In 1925 nam zuster Aframa het stokje over en in 1938 kwam zuster Lidwina. Met de komst van zuster Imelda in 1960 veranderde de naam van de rk-meisjesschool in Sint Bernadetteschool. De school zou blijven bestaan tot 1973 al was die kort daarvoor overgegaan tot ‘gemengd’ onderwijs. Zuster Imelda bleef nog tot 1982 schoolhoofd van de nieuwe school, de Klim-op, later Klimrakker. De congregatie was van oorsprong Duits en enkele nonnen hadden de Duitse nationaliteit. Op 10 mei 1940 werden deze drie zusters, waaronder Moeder Overste, gearresteerd. Maar gelukkig voor hen werden zij na verhoor op 11 mei weer vrijgelaten en konden ze zich bij de geëvacueerde inwoners van Hamersveld in het Noord-Hollandse Limmen voegen. In 1978 verlieten de laatste vier kloosterzusters het Ansfridushuis en verhuisden naar het naastgelegen pand, het vroegere Wit-Gele Kruisgebouw, dat zij omvormden tot een klooster. Zij plaatsten het Ansfridusbeeld in een nis naast de voordeur. Nadat zij in 1993 ook dat pand hadden verlaten werd er in 1996 een restaurant in gevestigd, met de toepasselijke naam ’t Zustertje. Zuster Imelda, heeft nadien nog jarenlang in een seniorenwoning aan de overkant gewoond en overleefde haar medezusters. Toen ze hulpbehoevender werd, werd ze opgenomen in een Valkenburgs verzorgingshuis waar ze op 12 mei 2015 op 93-jarige leeftijd overleed. Op 30 augustus 2015 werd haar urn na een herdenkingsviering in de Sint Jozefkerk in Leusden bijgezet op het parochiekerkhof bij de andere zusters die daar begraven liggen: zuster Augusta, zuster Almeda, zuster Lyona, zuster Victora en zuster Rosa. Zo kwam de laatste zuster van het Ansfridushuis weer terug naar Hamerveld, een gebeurtenis die vrijwel samenviel met de plaatsing van de attentiesteen van het Ansfridushuis.
Oprichting Huize Sint Ansfridus
drs. Leonie van Beckum
Van een (openbare) school in Hamersveld is pas in 1799 sprake, in te richten aan de Hamersveldseweg naast het land “den Bogaart” ter hoogte van de huidige |Schoolsteeg. Zij werd in 1802 in gebruik genomen. Ten tijde van pastoor Otten (1824-1851) liet de gemeente vlakbij een nieuw gebouw optrekken (1825). Bijna een eeuw lang is de katholieke jeugd naar deze openbare school gegaan, als ze tenminste op de boerderij gemist konden worden. Het kerkbestuur wilde een katholieke meisjesschool oprichten, maar het was moeilijk daarvoor religieuzen aan te trekken. Want iedere parochie wilde wel een zuster- of fraterschool voor de katholieke opvoeding van de jeugd. Door bemiddeling van kapelaan Olthoff is het pastoor Leemkolk gelukt om enkele zusters van de congregatie der Arme Dienstmaagden van Jezus Christus naar Hamersveld te halen. In 1896 kocht het kerkbestuur van Jacobus Voskuilen een stuk land van de hoeve Rossenberg, groot 200 roeden (ca 28 are of 2800 vierkante meter), voor F. 500,-, om daarop een zusterhuis te bouwen. Beneden kwam dan de r.k. zusterschool.
Bewaar- en naaischool
Het jaar daarop vond de bouw plaats met behulp van parochianen die vrijwillig de meeste zand- en bouwmaterialen aanvoerden. Herman Kroes uit Amersfoort was de architect. De begroting zonder de bovenbouw bedroeg ruim F. 17.000,-. Het metselwerk werd aangenomen per duizend steen door D. van Keulen, het timmerwerk door de timmerlieden C. Eggenkamp en H. Rootselaer, het verfwerk door G. van Raaij, allen inwoners van Hamersveld. De zusters kwamen uit het Duitse moederhuis te Dembach naar Hamersveld in 1898. De inzegening van het gesticht vond plaats op 16 februari door de deken, met de predicatie “opwekkend woord” van kapelaan R. van den Hengel, assistent te Wolvega. Op 18 januari 1898 was de oprichting van Huize Sint Ansfridus een feit. De zusters openden eerst een bewaar- en naaischool, die ieder door ruim 30 kinderen werden bezocht. In september werd de “taalschool” (lagere school) voor meisjes geopend eveneens voor een dertigtal kinderen. In het gesticht zijn drie weeskinderen opgenomen en er was – voor Hamersveld voor het eerst- gelegenheid voor verpleging van oude en ziekelijke dames tegen betaling. Vandaar dat de parochianen al gauw spraken van ’t Sticht. Van de inkomsten die de zusters ontvingen, gaven zij een vierde deel aan het kerkbestuur als vergoeding voor het vrij wonen. In de “Eembode” van 26-2-1898 is te lezen:
"Hamersveld. In deze gemeente is een monumentaal gebouw verrezen.. (...) Het voorgedeelte is bestemd voor bewoning der Eerw. Zusters, daar bevinden zich: de spreekkamer, refter en keuken met bijkeuken, waaronder de kelder is gelegen. Ruime en zeer gemakkelijke trappen voeren naar de bovenverdieping, waar de bidkapel, ziekenkamer, Slaapzaal en logeerkamer zijn gelegen. Het achtergedeelte is bestemd voor onderwijs en huisvesting, het bevat 3 ruime frissche schoollokalen en 10 net ingerichte kamers voor kostdames. Eene flinke ruime speelplaats voor de kinderen en eene groote fraaie tuin voor de bewoners, maken het geheel tot een oord, waarop de gemeente Hamersveld met recht trotsch mag zijn. "
Uit historie van basisschool “Klimrakker”
1898 – 1960 achtereenvolgens de zusters Hermanna, Alphons, Afrana en Lidwina schoolhoofd
José Huurdeman
Vier weken na de aankomst van de eerste zusters, vond op 19 februari 1898 de opening plaats van de bewaarschool (kleuterschool) met 15 leerlingen, o.l.v. Zuster Eumenia. Op 29 september van hetzelfde jaar begonnen de zusters met de taalschool (lagere school) voor meisjes met 28 leerlingen. Zuster Hermanna werd het schoolhoofd. De zusters (in al die jaren hooguit acht in getal) verzorgden behalve het onderwijs ook de verpleging van zieken en bejaarden, waaronder nachtwaken bij ernstig zieken. Door de drukke bezigheden van de zusters is, noodgedwongen, de kleuterschool in 1902 opgeheven. In 1902 werd op de meisjesschool de lekenleerkracht benoemd: mej. Hamers. Het is niet duidelijk hoe lang zij aan de school verbonden is geweest. Zuster Alphons heeft in 1904 Zuster Hermanna opgevolgd als schoolhoofd. Zuster Alphons werd in 1919 moeder-overste.
Links zuster Hermanna, het eerste hoofd van de meisjesschool (1898-1904) en rechts haar nicht zuster Isentruda, die hoofdleidster was van de kleuterschool (1947-7955).
De foto dateert van omstreeks 1940. Foto: archief Historische Kring Leusden
Oud-leerlinge Jans (Johanna Maria) Vrijhoef, geboren op 15-8-1911, woonde tegenover het Ansfridusgesticht waar nu de “Geertrudishof’ staat. Het schooljaar begon op 1 april en als je dan zes jaar was, kon je naar school. Jans ging naar school terwijl ze in augustus pas zes jaar zou worden. Er waren maar twee afdelingen: de laagste drie klassen kregen les van Zuster Wirona en de hoogste drie klassen van Zuster Alphons. Eén klas lager dan Jans, zat Tijn (Martine Maria Josephina) van de Hengel. Zij is geboren op 11-3-1912. Ook zij heeft les gehad van Zuster Wirona. In 1920 kwam juffrouw W. Onland in dienst en werd de school in drie afdelingen gesplitst. Tijn heeft kort les gehad van juffrouw Onland. En in de hoogste klassen zat ze bij Zuster Alphons. Jans verliet de school in 1923 en Tijn in 1924. En nog steeds was Zuster Alphons het hoofd der school! In 1925 vertrok Zuster Alphons uit Hamersveld en zij werd datzelfde jaar opgevolgd door Zuster Aframa. Oud-leerlinge Jaantje (Adriane Johanna) Schimmel, geboren op 23-7-1913, weet namelijk zeker dat zij in 1925, in de vijfde klas en ook in de zesde, bij Zuster Aframa heeft gezeten. In 1928 is deze zuster er even tussenuit geweest. Juffrouw A. Thijssen kwam toen invallen. Toenmalige leerlinge Cilia (Cecilia Arnolda) Blom vond de juffrouw veel leuker dan de Zuster! De juffrouw was nog jong en deed veel leuke dingen met de meisjes, zoals buiten op het schoolplein gymmen.
Juffrouw Thijssen met een groep communicantjes in lokaal van de meisjesschool begin jaren dertig. Foto: archief Historische Kring Leusden
In 1929 kwam Zuster Aframa weer terug en kreeg juffrouw Thijssen haar vaste aanstelling. Juffrouw Thijssen is 42 jaar gebleven tot aan haar pensioen in 1971. Zij woonde de eerste jaren intern. Er waren lange tijd drie leerkrachten: twee zusters, waarvan één schoolhoofd, en juffrouw Thijssen als enige “leek”. De pastoor was altijd voorzitter van het schoolbestuur. Juffrouw Thijssen heeft er vier meegemaakt: H.Th. van Harten, H.J. Croonen, C. van Wee en H.A.M. Kitselaar. In 1938 werd Zuster Aframa opgevolgd door Zuster Lidwina. Inmiddels was er nu ook een zevende klas. Je mocht pas van school gehaald worden om te gaan werken, als je op 1 april 13 jaar oud was.
1960 – 1973 Sint Bernadetteschool met zuster Imelda als “hoofd”
In 1960 werd Zuster Imelda als schoolhoofd aangesteld op de katholieke meisjesschool en zij begon in de zesde klas. Slechts 18 leerlingen telde deze klas. Er waren veel lege banken, bestemd voor de zevende en achtste klas, maar deze klassen waren met het vertrek van Zuster Lidwina blijkbaar opgeheven. Op verzoek van zuster Imelda en na verkregen toestemming van pastoor van Wee kreeg de meisjesschool een eigen naam: “Sint Bernadetteschool” (vernoemd naar Bemadette van Lourdes). Ook in datzelfde jaar (1960) startte het schoolzwemmen, in het Sportfondsenbad, voor de vijfde en de zesde klas. Er werden bijlessen gegeven aan de meisjes die gingen “doorleren” aan de MULO. Meester Lindeman trad aan in 1966 en hij stond voor de tweede klas, deze klas was gehuisvest op de boven- verdieping van het Wit-Gele kruisgebouw. Vanaf daar kon je over het hele schoolplein uitkijken.
1968 Gemengde klassen
De “Sint Bernadetteschool” bleef een meisjesschool tot 1968. In september van dat jaar werden op zowel de jongensschool, die verhuisde naar de nieuwbouw “de Rossenberg” op de huidige locatie, als op de “Sint Bernadetteschool”, gestart met gemengde eerste en tweede klassen. Daartoe werd door het schoolbestuur een wijkindeling gemaakt, waarbij men ervan uitging dat de nieuwbouw van de “Sint Bernadetteschool” in het plan de Wetering zou komen. Toen in 1974 de derde katholieke school “Kinderland” werd opgericht, werd weer een nieuwe wijkindeling gemaakt. Overigens moesten deze kinderen nog lang in noodlokalen onderwijs genieten, want het schoolgebouw van Kinderland werd pas geopend in 1982.
1973 – 1983 Lagere school “Klim-op”
In december 1972 heeft de verhuizing plaatsgevonden van de “Sint Bernadetteschool naar de nieuwe “Klim-op” school. Tijdens de bouw, toen het hoogste punt bereikt was, zijn alle kinderen van de oude school op de fiets naar de nieuwe school gegaan, waar Corien van Klooster de vlag mocht planten in de patio Op 2 januari 1973 startte de nieuwe school. Het team bestond uit: Zuster Imelda, Max Lindeman, Bas Hoogenboom, Gerard Bos, Jaap Riewald en Simone Lerrick. Op 24 april 1973 werd de school officieel geopend door pastoor Kitselaar.
In 1981 zag men de monumentale waarde van het pand aan de Hamersveldseweg blijkbaar niet meer in, want in dat jaar is het gesloopt. De laatste vier bewoonsters van Huize Sint Ansfridus”, zoals het toen werd genoemd, waren de zusters Agatha, Rosa, Nuberta en Imelda (zie foto op pag. 926). Zij namen hun intrek in het er naast gelegen voormalige Wit-Gele Kruisgebouw. Dit gebouw is later bekend geworden als restaurant “t Zustertje” en inmiddels ook gesloopt.
Huize Sint Ansfridus, waarin de R.K. meisjesschool is begonnen, vlak voor de sloop in 1981. Ervoor de laatste vier bewoonsters: v.l.n.r. de zusters Agatha, Rosa, Huberta en Imelda. Zuster Imelda was de laatste religieuze die hoofd was (1960-1982).
Foto: Amersfoortse Courant 10 januari 1981
Bronnen:
Drs. Leonie van Beckum: De katholieke kerk in Leusden, ca. 1000 – ca. – 1980, 2002
José Huurdeman: Historie van basisschool “Klimrakker” in Historische Kring Leusden 23e jrg. nr. 1, 2007
Wim Bos: Honderd jaar katholiek onderwijs in Leusden
