Historische Kring Leusden
Achterveld - Hamersveld - Leusbroek - Stoutenburg
Wijken in Leusden: Leusden-Zuid
Leusden Zuid
Tot 1795, het begin van de Franse tijd, bestond Leusden uit zes gerechten. Deze gerechten waren kleine bestuurseenheden, die ressorteerden onder de naam Leusden cum suis. Zij werden bestuurd door één gezamenlijke schout, die benoemd werd door de Ambachtsheer, die de eigenaar was van het Ambacht Leusden. Hij had dit Ambacht gekocht van de Staten van Utrecht. De zes gerechten waaruit Leusden bestond waren Leusden met het Heetveld, Leusbroek, Hamersveld, Asschat, Snorrenhoef en Donkelaar. Stoutenburg met het bijbehorende Achterveld vormde een apart gerecht (later een aparte gemeente, die in 1969 werd samengevoegd met de gemeente Leusden).
Het oudste deel van Leusden is ontstaan rond het nu nog bestaande torentje van Oud- Leusden. Uit historische geschriften en opgravingen is gebleken, dat daar al vanaf ca. 550 na Chr. permanente bewoning heeft plaats gevonden. Het kerkje wordt reeds rond het jaar 1000 genoemd, terwijl de toren waarschijnlijk in de 13e eeuw is gebouwd. Door verschillende oorzaken zijn de landbouwers van Oud-Leusden zich later gaan vestigen in wat het gerecht Leusbroek werd genoemd. Dit gebeurde vooral nadat de ontginning in deze streken, omstreeks 1130 in Hamersveld was begonnen, werd voortgezet in Leusbroek. Hierbij moet wel opgemerkt worden, dat de Leusbroekerweg in die tijd begon bij Bavoort en dat ook mogelijk enkele boeren van uit Oud-Leusden zich vestigden aan de Treekerweg en het Heetveld.
De oudst bekende, maar primitief getekende kerk
van Oud-Leusden uit 1727 (gesigneerd op achterzijde)
In 1580 werd bij een beeldenstorm in deze omgeving de Leusder kerk zwaar beschadigd en werd deze in 1585 door de Staten van Utrecht toegewezen aan de protestanten. In 1826 werd de bouw- vallige kerk gesloopt en werd als vervanger de huidige Dorpskerk gebouwd, wat het begin inluidde van het hedendaagse Leusden-Zuid.
Toen in 1828 de nieuwe Dorpskerk in gebruik werd genomen, lagen er als naaste buren slechts enkele boerderijen, want Leusbroek was een agrarisch gebied, wat het gebleven is tot na de Tweede Wereldoorlog. Leusbroek werd vaak tot in de 20e eeuw aangeduid als Nieuw-Leusden. Dit als tegen- hanger van Oud-Leusden, waar toen nauwelijks nog bewoning was overgebleven.
Tot na 1945 bestond Leusbroek eigenlijk alleen uit lintbebouwing langs de Arnhemseweg. Na de oorlog moest er gebouwd worden om de vertragingen en verwoestingen goed te maken. Ook in Leusbroek. Voor het eerst kwam de gemeente Leusden nu in actie. De eerste bouw was in 1947: zes woningen aan de Maanweg met ingebouwde douches, die echter pas in 1954 in gebruik genomen konden worden toen de waterleiding in Leusden aangelegd werd!! Later wilde men bij de buurtschap Bavoort een nieuwe wijk aanleggen rond de vroegere standplaats van de Bavoortse molen. Er zijn daar inderdaad een aantal huizen gebouwd, maar het is er nooit van gekomen om er een grote woonwijk van te maken.
De dorpskerk rond 1900, gebouwd in 1827-1828
Beter is dat gelukt met wat in de Leusdense volksmond “De Kerkbuurt” werd genoemd.
In de jaren 1950-1960 werden daar in een rustig tempo de huizen van de Koningin Wilhelmina-, de Koningin Juliana-, de Prins Bernhard- en de Koningin Beatrixlaan gebouwd.
In 1960 krijgt Leusden-Zuid een directe verbinding met Leusden-Centrum door de aanleg van de Bavoortse weg. Hiervan resteert (na de aanleg van de Groene Zoom) nog een deel van de parallelweg langs het zwembad en de sportvelden, en de Lisidunalaan.
In 1960 werd de eeuwenoude boerderij “De Oude Bieshaar” door de gemeente Leusden aangekocht. De boerderij wordt gesloopt en de bijbehorende grond wordt gebruikt voor de bouw van de woonwijk, die dan Leusden-Zuid gaat heten. De oudere namen Leusbroek en Nieuw Leusden gelden dan niet meer. De bouw vindt ook hier in etappes plaats.
In het begin van de zestiger jaren werd begonnen met de aanleg van de wegen en langzamerhand wordt tot ca. 1970 het hele plan vol gebouwd. Het betrof hier zowel koop- als huurwoningen. Als eerste openbare gebouw werd het Groene Kruisgebouw aan de Roo van Alderwereltlaan gebouwd. Al eerder was de protestantse basisschool (nu Loysder Hoek) op de grens van “de kerkbuurt” verhuisd van de tijdelijke behuizing van de Ooievaarshorsterweg naar het nieuwe gebouw aan de Koningin Beatrixlaan. Later kwam midden in de wijk het nieuwe schoolgebouw van de openbare school “het Palet” te staan. Aan beide scholen werd later een kleuterschool toegevoegd.
Inmiddels was het bevolkingsaantal zo gegroeid, dat er plaats kwam voor een winkelcentrum “De Bieshaar”, genoemd naar de boerderij die het loodje moest leggen voor deze nieuwe wijk. Helaas was dit tamelijk kleine winkelcentrum een geduchte concurrent voor de bestaande middenstand, mede door de centrale ligging, die de bestaande middenstand aan de Arnhemseweg miste.
Toen rond 1970 Leusden-Zuid was volgebouwd werd nog een sportzaal aan de Prinses Margrietlaan toegevoegd. Leusden-Zuid werd een rustige wijk in het geheel van de gemeente Leusden, waar in Hamersveld (Leusden-Centrum) de bouwplannen over elkaar heen rolden en men zelfs stadse allures aannam.
De jaren na 1970 werden dan ook gebruikt om daar grote, mooie wijken aan te leggen, die onder andere de overloop van Amersfoort moesten opvangen. Vandaar de rust in Leusden-Zuid.
Maar toen Centrum de eigen plannen had verwezenlijkt bleek er nog steeds belangstelling voor nieuwe woningen te zijn. Het plan “Tabaksteeg”werd geboren. Er zou een nieuwe wijk tegen Leusden-Zuid aangebouwd worden ten westen van de spoorlijn (”het Ponlijntje”) tot aan de Tabaksteeg, waar ca. 880 huizen zouden verrijzen.
Bavoortse molen, foto genomen op de dag van de afbraak op
3 december 1917. De laatste molenaar Cees van Dort met zijn vrouw
en de molenaarsknecht poseren
Leusden-Zuid zou dubbel zo groot worden. Na jaren van overleg is in juli 2005 het werk begonnen. Het is voorlopig met de rust in Leusden-Zuid gedaan.
Bouwrijp maken Tabaksteeg gestart 1 juli 2005. Vrijdag 1 juli is onder grote belangstelling een start gemaakt met het bouwrijp maken van Tabaksteeg. De start van de realisatie is een feit. Wethouder Kees de Kruijf van de gemeente Leusden en de heer Henk van den Broek, namens de marktpartijen, onthulde onder het toeziende oog van vele betrokkenen het bouwbord voor Tabaksteeg op de hoek van de Maanweg en de Roo van Alderwereltlaan. Achter dit bord zal de komende jaren èèn van de “mooiste” woongebieden van Leusden verrijzen.
Tabaksteeg is een ruim opgezette en aantrekkelijke woonwijk, gelegen in Leusden. Een gebied met een interessante historie, want in de 17e en 18e eeuw floreerde hier de tabaksteelt. Akkers met tabak en grote droogschuren domineerden dit gebied. Tegenwoordig wordt dit nieuwe woongebied getypeerd door een gezellige en dorpse sfeer met een landelijk karakter.
Tabaksteeg kent vier deelgebieden (De Tuinen, De Kreek, De Lande- rijen en Het Centrum). De dynamiek van de wijk is geconcentreerd in het levendige centrum welke voorziet in scholen, een sporthal, een bibliotheek, een kinderdagverblijf en diverse winkels, waaronder een supermarkt. Wie wat dieper de wijk in trekt, ziet verzorgde kinderspeelplaatsen, mooie groen- en waterpartijen (heerlijk om met een bootje te varen of te vissen) in een rustieke en landelijke sfeer. Uniek is ook de zoge- naamde ecologische zone die langs de hele Tabaksteeg ligt. Een brede strook ongerepte natuur die alleen voor planten en dieren is bestemd en een veilige thuishaven of doorgangsroute voor de vele vlinders die het gebied rijk is. Deze zone vormt de verbinding tussen de natuur- gebieden op de grens van de Heuvelrug en de Gelderse Vallei.
Auteur: W. Bos